Chúng ta thường ngồi xuống và kỳ vọng sẽ vẽ thật tốt ngay từ lần đầu tiên – không nghiên cứu, không luyện tập. Và khi kết quả không như mong đợi, ta thất vọng, bực bội, thậm chí ganh tị khi thấy người khác vẽ tốt hơn, dù có vẻ họ cũng chỉ “ngồi xuống và vẽ”.
Nhưng sự thật là, không ai giỏi lên một cách ngẫu nhiên. Đằng sau một bức vẽ tốt là rất nhiều giờ quan sát, phân tích, thử nghiệm – hay nói cách khác, là sự chuẩn bị. Nếu bạn đang mong đạt kết quả như những người đã dành thời gian học hỏi, mà bản thân lại bỏ qua quá trình đó, thì bạn đang tự làm khó mình.
Vẽ cũng như bất kỳ kỹ năng nào khác – không có con đường tắt. Nếu bạn muốn trở thành một nghệ sĩ giỏi, hãy bắt đầu bằng việc học một cách chủ động, thay vì chờ cảm hứng đến và kỳ vọng phép màu xảy ra.
HỌC MỸ THUẬT LÀ GÌ?
Học mỹ thuật không chỉ là việc cầm bút lên và vẽ cho đẹp. Đó là cả một quá trình tìm hiểu và khám phá – bạn học để hiểu sâu hơn về đối tượng mình muốn thể hiện, từ hình dáng, cấu trúc cho đến cảm xúc bên trong. Việc học này có thể diễn ra thông qua nhiều hình thức: từ vẽ tay, nặn đất sét, nghiên cứu sách vở cho đến việc quan sát mọi thứ trong đời sống hàng ngày.
Một bản vẽ, một mô hình hay bất kỳ sản phẩm nào bạn tạo ra trong quá trình đó đều có thể được xem là kết quả của việc học mỹ thuật. Tuy nhiên, điểm cốt lõi không nằm ở việc bạn tạo ra thứ gì đó “đẹp”, mà ở cách bạn tư duy trong quá trình thực hiện. Có thể bạn vẽ rất chỉn chu, nhưng nếu thiếu sự quan sát và phân tích, bạn sẽ không thực sự học được điều gì.
Vì thế, nếu bạn đang tìm cách bắt đầu học mỹ thuật một cách nghiêm túc, hãy nhớ: kỹ năng chỉ là phần nổi. Điều quan trọng hơn cả là bạn đã dành bao nhiêu tâm trí để thực sự nhìn, cảm và hiểu thứ mình đang vẽ.
SỰ KHÁC BIỆT GIỮA VẼ CHO ĐẸP & HỌC THẬT SỰ
Chúng ta thường nghe lời khuyên: “Cứ vẽ nhiều vào rồi sẽ giỏi.” Nhưng nếu bạn chỉ đơn giản lặp lại những gì mình đã làm, không quan sát, không phân tích, thì dù có dành hàng nghìn giờ cũng chưa chắc tạo ra sự khác biệt.
Vấn đề không nằm ở số lượng tranh bạn vẽ, mà ở cách bạn vẽ. Nếu mỗi lần ngồi xuống, bạn chỉ cố gắng hoàn thiện một bức vẽ “đẹp” mà không hiểu cấu trúc, ánh sáng, tỉ lệ hay chất liệu — thì bạn chỉ đang luyện cảm giác, không phải kỹ năng.
Luyện tập hiệu quả là khi bạn chủ động học. Bạn quan sát kỹ vật mẫu, vẽ lại một phần cụ thể nhiều lần để tìm hiểu cách nó vận hành. Bạn phân tích vì sao bố cục này chặt, ánh sáng kia ổn, nét nào cần điều chỉnh. Bạn dành thời gian cho những bản vẽ không hoàn hảo, vì mục tiêu không phải là khoe tác phẩm – mà là hiểu sâu cách vẽ ra nó.
Vẽ nhiều chưa đủ. Học đúng mới là chìa khóa – Sản phẩm của sinh viên ngành Art tại Monster Lab sau một quá trình được rèn luyện về cả tư duy và thực hành bài bản.
BẮT ĐẦU HỌC MỸ THUẬT TỪ ĐÂU: VẼ, QUAN SÁT HAY NGHIÊN CỨU?
Câu trả lời là: bất cứ khía cạnh nào của việc học mỹ thuật cũng đều có thể (và nên) được nghiên cứu. Ta có thể bắt đầu từ điều đơn giản nhất:
Chủ thể
Nếu bạn không phải là một nghệ sĩ trừu tượng, thì có lẽ bạn đang cố gắng vẽ ra một điều gì đó: một chiếc xe, một con sói, một con rồng, một tòa nhà… Tất cả những chủ thể ấy đều có hình dạng, cấu trúc và đặc điểm thị giác cụ thể để người xem nhận ra chúng.
Vấn đề là: nhận ra không có nghĩa là hiểu rõ. Mắt bạn có thể nhận ra một con sói chỉ trong tích tắc, nhưng điều đó không có nghĩa là bạn biết rõ con sói trông như thế nào để có thể vẽ nó từ đầu.
Vậy, thay vì cố vẽ “một con sói” như một khối tổng thể, bạn cần học cách chia nhỏ nó thành từng phần:
- Tư thế tổng thể của cơ thể
- Tỉ lệ cơ thể
- Dáng 3D của từng khối
- Chất lông
- Hình dáng cụ thể của mắt
- Hình dáng cụ thể của tai
- Mũi, miệng, chân – mỗi thứ đều có đặc trưng riêng
Và nếu bạn muốn nó thật sự “ra chất”, bạn còn phải thêm khối sáng tối, chất liệu, và màu sắc cho từng phần đó.
Kỹ năng vẽ không đến từ việc “vẽ nguyên con sói”. Nó đến từ việc bạn học từng phần, từng yếu tố cấu thành con sói – từ tổng thể đến chi tiết. Và nếu bạn chưa từng vẽ một chi tiết nào trong số đó trước đây, thì việc ghép hết chúng vào một bản vẽ duy nhất là công thức cho… thất vọng.
Vẽ đẹp không phải là vẽ một thứ lớn. Đó là việc hiểu sâu nhiều thứ nhỏ – rồi kết nối chúng một cách chính xác. Hãy học cách chia nhỏ chủ thể, sau đó luyện từng phần – rồi luyện vẽ cả tổng thể sau cùng. Đó là cách những người vẽ giỏi thật sự đã đi qua.
Kỹ thuật vẽ – Học cách tạo hiệu ứng theo cách của bạn
Trong hội họa, một hiệu ứng có thể được tạo ra bằng rất nhiều cách khác nhau. Hai họa sĩ có thể vẽ cùng một đám mây bồng bềnh, nhưng dùng công cụ, nét vẽ và phương pháp hoàn toàn khác nhau.
Có kỹ thuật mang tính phổ quát, ví dụ như một khi bạn đã biết cách viền dày cho một đối tượng, bạn có thể áp dụng cho mọi thứ. Nhưng cũng có kỹ thuật mang tính chất riêng, chẳng hạn cách bạn vẽ cỏ có thể không dùng được để vẽ lông thú.
Tất cả những bức vẽ đầu này đều sử dụng chung một hình tham khảo, với mục tiêu hướng tới phong cách hiện thực. Điểm khác biệt duy nhất giữa chúng chính là kỹ thuật được áp dụng.
Vậy học kỹ thuật là học gì?
Đó là việc đặt câu hỏi: “Làm sao để tạo ra hiệu ứng này?” Và bước đầu tiên là nhận ra: không có cách làm nào là duy nhất hay tuyệt đối cả. Mỗi người có mắt, tay, và công cụ khác nhau – nên cách tạo nên “ảo ảnh thị giác” bằng nghệ thuật cũng rất đa dạng.
Bước thứ hai là hiểu rõ kỳ vọng và giới hạn của chính mình. Bạn có thể yêu thích hiệu ứng mà một họa sĩ đạt được bằng sơn dầu, nhưng nếu bạn vẽ kỹ thuật số, có lẽ đó không phải mục tiêu phù hợp. Hoặc nếu bạn không thích quy trình kéo dài qua nhiều buổi, thì một số hiệu ứng cầu kỳ có thể không dành cho bạn.
Điều đó không có gì sai cả – vì chính giới hạn và lựa chọn ấy sẽ tạo nên phong cách cá nhân của bạn. Nếu ai cũng dùng một kỹ thuật giống nhau, nghệ thuật sẽ trở nên nhàm chán.
Cuối cùng là bước luyện tập. So với việc nghiên cứu chủ thể, học kỹ thuật thường dễ hơn – vì có rất nhiều tutorial, hướng dẫn chi tiết, thậm chí video dạy từng bước. Việc bạn cần làm là quan sát, thử nghiệm và hiểu được: để tạo ra hiệu ứng mình muốn, mình cần làm gì – theo đúng cách của mình.
Phong cách – Khi bạn vẽ "sai" một cách có chủ đích
Vẽ hiện thực có thể rất ấn tượng, nhưng cũng đi kèm một số hạn chế: mất nhiều thời gian, ít cá tính, và đôi khi thiếu sự biểu cảm. Trong khi đó, những bức vẽ có phong cách riêng – dù không sát thực tế – lại thường độc đáo, dễ nhớ hơn và giàu cảm xúc hơn. Hãy thử so sánh Lion King bản hoạt hình gốc với bản live-action, bạn sẽ hiểu ngay điều này.
Vậy phong cách là gì? Có người từng định nghĩa rất hay: “Phong cách là cách bạn vẽ sai – nhưng cố tình.” Và nó hoàn toàn đúng!
Nhà văn Pháp Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon, nổi tiếng với câu nói “Phong cách chính là người”, nhấn mạnh rằng phong cách phản ánh bản chất và cá tính của người nghệ sĩ. Một số artist tại các cộng đồng cũng chia sẻ quan điểm rằng việc phát triển phong cách cá nhân không nhất thiết phải tuân theo những quy tắc kỹ thuật nghiêm ngặt, mà có thể xuất phát từ những thử nghiệm và “sai lầm” có chủ đích trong quá trình sáng tạo.
Ví dụ: bạn biết lông thú có nhiều tông nâu khác nhau, nhưng bạn cố tình dùng chỉ một màu. Hoặc ngược lại, bạn biết màu gốc là nâu xỉn, nhưng bạn dùng hồng để tạo cảm giác lạ. Bạn biết chân có mười hai góc chuyển, nhưng chỉ vẽ sáu. Bạn hiểu tỉ lệ thực giữa mắt và mũi, nhưng chọn cách đơn giản hóa chúng.
Tất cả những quyết định ấy đều có chủ đích – và tạo nên phong cách vẽ.
Khi học về phong cách, mục tiêu không phải là “tình cờ vẽ ra cho đẹp”, mà là chủ động lặp lại hiệu ứng mình muốn, dù đó là bóp méo hiện thực, đơn giản hóa chi tiết, hay dùng màu phi lý. Học vẽ có phong cách nghĩa là học cách kiểm soát cả kỹ thuật lẫn sự sai lệch – để vẽ sai có lý, và vẽ sai một cách nhất quán.
LÀM THẾ NÀO ĐỂ HỌC MỸ THUẬT HIỆU QUẢ?
1. Tư duy học – chứ không phải vẽ cho đẹp
Một bản study không phải là một tác phẩm hoàn chỉnh. Nó là quá trình bạn đặt câu hỏi và tìm câu trả lời bằng hình ảnh. Điều khác biệt duy nhất giữa một bản vẽ thông thường và một bản study là: mục đích học hỏi.
Ví dụ, thay vì ngồi xuống và cố vẽ ra một con rồng oai phong, bạn nên tự hỏi: “Làm sao để vẽ lông nhìn bông mềm chứ không bị tua tủa như cây xương rồng?” – và bắt đầu thử. Vẽ một cách, rồi cách khác, quan sát điểm nào hiệu quả, điểm nào chưa.
2. Tài liệu tham khảo rất quan trọng
Hãy sử dụng ảnh thật, mô hình 3D, video, tượng, hoặc ảnh động vật – bất cứ thứ gì bạn có thể dùng để so sánh và đối chiếu. Tốt nhất nên tổng hợp lại nguồn tham khảo trước khi bắt đầu để tránh bị phân tâm giữa chừng.
Không chỉ học qua hình ảnh – thông tin dạng chữ cũng rất hữu ích. Ví dụ: biết rằng chó có bốn ngón ở chân sau có thể tiết kiệm thời gian hơn là tự đếm trong ảnh. Với những chủ đề chuyên sâu như giải phẫu động vật, văn bản đôi khi rõ ràng hơn cả hình minh họa.
3. Kỹ thuật học – càng đơn giản càng hiệu quả
Bạn đang tìm lời giải, nên cần vẽ nhanh nhiều bản thử. Kể cả khi bạn “nghĩ rằng” mình đã hiểu, vẫn nên vẽ nó ra. Việc chuyển hiểu biết thành đường nét thực tế thường khó hơn bạn tưởng – và vẽ chính là cách tốt nhất để ghi nhớ.
Nếu bạn làm trên nền tảng digital, vẫn nên mang theo một sketchbook truyền thống – bút chì, bút bi, hay bút mực đều được. Bạn cũng có thể đặt mục tiêu lấp đầy cuốn sketchbook trong một khoảng thời gian nhất định để tạo động lực.
4. Có thể vẽ đè – và nên làm như vậy
Vẽ đè (tracing) là một phương pháp học hiệu quả – nó giúp bạn nhận ra cấu trúc thật của đối tượng nhanh chóng, giữ cho bạn có động lực vì tiến bộ rõ ràng. Chỉ cần nhớ: đây không phải phương pháp duy nhất – mục tiêu cuối cùng là có thể tự sketch lại những gì bạn đã học mà không cần hình mẫu.
5. Đừng cố làm cho đẹp – vì học là được phép sai
Bạn có thể thấy những bản study “xịn xò” được chia sẻ trên mạng và nghĩ mình cũng phải làm đẹp như vậy. Nhưng nếu bạn chăm chăm làm đẹp, bạn sẽ ngừng học. Trong quá trình vẽ tác phẩm, bạn tránh sai sót. Nhưng trong study, bạn có thể sai một cách có chủ đích – để hiểu vì sao nó sai, và sửa như thế nào. Và chính điều đó mới tạo nên tiến bộ thực sự.
Học sao cũng được – miễn là bạn học thật.
Mỗi người có cách học khác nhau. Đừng nghĩ bạn phải học giống ai cả. Nếu bạn đang tự đặt câu hỏi và tìm cách trả lời bằng hình vẽ, bạn đã đi đúng hướng – và đó là điều quan trọng nhất.
MỘT SỐ VÍ DỤ ĐỂ HỌC MỸ THUẬT HIỆU QUẢ
Ví dụ 1: Nghiên cứu chi tiết tai của loài chó
Tài liệu tham khảo sử dụng:
- Ảnh chụp tai chó không lông (để nhìn rõ cấu trúc)
- Sách giải phẫu động vật dành cho nghệ sĩ
- Ảnh tai chó được nhồi bông (taxidermy ear liners)
- Tài liệu minh họa giải phẫu cho sinh viên thú y
Dụng cụ sử dụng:
- Bút chì Progresso (từ HB đến 6B)
- Sổ phác thảo giá rẻ
Câu hỏi đặt ra:
“Chi tiết tai chó thực sự trông như thế nào?”
Quy trình học:
Phác thảo từ ảnh thật:
Mình bắt đầu bằng cách vẽ lại một cái tai từ bức ảnh rõ chi tiết nhất. Mục tiêu không phải chỉ là vẽ đẹp, mà là hiểu cấu trúc bên trong.
Tìm hiểu giải phẫu:
Tiếp đó, mình dùng sơ đồ giải phẫu thú y để gọi tên các phần của tai. Việc gắn nhãn này giúp mình tách tai ra thành từng vùng nhỏ dễ nhận diện.
So sánh nhiều hình ảnh:
Sau đó, mình vẽ lại các tai từ những bức ảnh khác – lần này không đơn thuần là “copy đường nét”, mà là kiểm tra xem các phần vừa học xuất hiện như thế nào trong nhiều góc nhìn. Mỗi cái tai trông hơi khác nhau, nhưng mình cố tìm ra điểm chung để xây dựng một “công thức thị giác” chung cho tai chó.
Gặp khó khăn? Tiếp tục đào sâu:
Sau tất cả, mình vẫn thấy bối rối về vị trí thật sự của một số chi tiết trong không gian 3D. Vậy nên mình quyết định thực hiện thêm một loạt study nữa – lần này tập trung vào cấu trúc khối và góc nhìn.
💡 Bài học rút ra: Một phần cơ thể tưởng như đơn giản cũng có thể ẩn chứa rất nhiều thông tin. Nếu bạn thật sự muốn “vẽ đúng” và “vẽ có hiểu biết”, việc tách nhỏ – phân tích – và thử nghiệm là điều không thể thiếu.
Ví dụ 2: Xác định vị trí chi tiết tai chó trong không gian 3D
Tài liệu tham khảo:
Giống như ví dụ trước – bao gồm ảnh thực tế, sơ đồ giải phẫu, tài liệu thú y và mẫu nhồi bông.
Dụng cụ sử dụng:
- Đất nặn Plasticine
- Sọ cáo thật
- Tăm, que đầu tù
- Máy in & dao rọc giấy
- Tai của Kinzie (mèo)
Câu hỏi đặt ra:
“Vị trí thật sự của các chi tiết tai chó nằm ở đâu trong không gian 3D?”
Quy trình nghiên cứu:
Tạo mô hình từ sơ đồ 2D:
Mình in sơ đồ tai chó trong sách Miller’s Anatomy of the Dog, dán lên một miếng đất nặn dẹt rồi cắt theo hình bằng dao rọc. Sau đó, mình “gập” miếng đất nặn lại để dựng thành hình tai 3D.
Lắp ghép chi tiết:
Mình thêm từng phần nhỏ vào mô hình – gân, khối cơ, rãnh – dựa theo cả ảnh giải phẫu lẫn quan sát thực tế.
Đối chiếu với mẫu thật:
Trong lúc làm, mình liên tục quan sát tai của Kinzie – cô mèo của mình. Mặc dù là mèo, nhưng tai của chúng có cấu trúc tương tự tai chó; chỉ khác một chút về hình dáng tổng thể.
Sọ cáo hỗ trợ định hình:
Việc có một chiếc sọ thật của cáo là cực kỳ hữu ích. Mình phải “gắn cơ” vào trước khi đặt tai lên – và chỉ khi làm vậy, mình mới thấy được mối liên kết không gian giữa tai và hộp sọ.
💡 Kết luận:
Việc dựng hình bằng tay giúp mình hiểu thực sự cấu trúc không gian của tai – điều mà hình ảnh 2D không thể truyền tải đầy đủ. Khi mọi chi tiết bắt đầu “ăn khớp”, cảm giác đó cực kỳ thoả mãn – giống như vừa giải được một câu đố phức tạp bằng chính đôi tay của mình.
Ví dụ 3: Hình khối 3D của tai chó
Tài liệu tham khảo & dụng cụ:
Giống như hai ví dụ trước – gồm hình ảnh giải phẫu, ảnh thật, sơ đồ thú y.
Dụng cụ: bút chì Progresso và sổ phác thảo đơn giản.
Câu hỏi đặt ra:
“Mình có thể dùng những hình khối cơ bản nào để phác nhanh tai chó trong không gian 3D?”
Quy trình nghiên cứu:
Sau khi đã hiểu khá rõ về cấu trúc chi tiết của tai (qua các study trước), mình nhận ra: chi tiết chỉ đến sau – còn điều đầu tiên cần vững là khối.
Vì vậy, lần này mình tập trung vào việc thử nghiệm các dạng hình học cơ bản – xem hình nào có thể dùng làm khung để vẽ tai nhanh, ở nhiều góc độ khác nhau. Mình phác thảo nhiều phiên bản với các khối khác nhau: hình nón, khối chữ nhật cong, khối có rãnh, v.v… rồi kiểm tra xem chúng có phù hợp với từng tư thế tai không.
Đây mới chỉ là phần đầu của quá trình – nhưng rất tiềm năng. Mình dự định sẽ tiếp tục mở rộng:
- Lặp lại nghiên cứu này với các loài khác
- Quan sát cách tai xoay ảnh hưởng đến hình khối tổng thể như thế nào
💡 Bài học:
Khi bạn đã hiểu chi tiết, bước kế tiếp là học cách đơn giản hóa chúng thành hình khối – để có thể bắt đầu bất kỳ bức vẽ nào một cách chắc chắn và chính xác. Đây là bước nền cực kỳ quan trọng trong việc vẽ từ tưởng tượng.
Ví dụ 4: Hình khối 3D của đầu sư tử
Tài liệu tham khảo:
Giống như các ví dụ trước (trừ phần dành riêng cho chó), cộng thêm:
- Mẫu nhồi bông đầu mèo lớn
- Ảnh chụp CT đầu sư tử
Dụng cụ sử dụng:
- Sổ phác thảo
- Bút liner mực đen
- Bút bi thường
Câu hỏi đặt ra:
“Mình có thể dùng những hình khối nào để phác nhanh đầu sư tử trong không gian 3D?”
Quy trình nghiên cứu:
Bản sketch dưới đây là một phần nhỏ trong chuỗi study kéo dài hơn một năm – và cũng là một trong những bản đầu tiên. Lúc đó mình gần như ám ảnh với câu hỏi này: làm sao để đơn giản hóa đầu sư tử thành những khối 3D cơ bản mà vẫn đúng cấu trúc?
Ban đầu, mình chỉ tập trung nhìn ảnh rồi cố gắng dựng lại khối bằng các hình đơn giản – vẽ đi vẽ lại cho đến khi ra được góc nhìn đúng. Mỗi lần thử sai là một lần mình hiểu thêm về không gian khối, cách các phần của đầu kết nối với nhau, và cách chúng thay đổi theo góc nhìn.
Về sau, mình có thể vẽ lại chính xác các khối từ ảnh. Nhưng đó chỉ mới là một bước – kỹ năng dựng hình từ tham chiếu.
Mục tiêu lớn hơn là: tìm ra bộ khối nền tối ưu – có thể áp dụng cho mọi góc nhìn.
Và để đạt được điều đó, mình mất… lâu hơn rất nhiều.
💡 Bài học:
Học vẽ 3D không chỉ là dựng đúng một lần – mà là tìm ra cách đơn giản hóa hình thể một cách nhất quán, ở mọi góc nhìn. Khi làm được điều đó, bạn sẽ có một “ngôn ngữ khối” riêng, và từ đó có thể vẽ từ tưởng tượng một cách chắc tay, không còn phải lệ thuộc vào ảnh mẫu nữa.
Responses